Kabızlık
(konstipasyon) çocukların haftada iki ve daha az sayıda, ağrılı, sert gayta
yapma durumudur. Çocuk polikliniğine başvuran çocukların %3'ünde kabızlık
sorunu vardır. Çocuklarda görülen kabızlığın %95'i fonksiyonel kabızlık olup,
altta yatan her hangi bir ek hastalık yoktur. Geri kalan %5'indeyse kabızlığa
cerrahi veya diğer hastalıklar neden olabilir.
Hangi durumlar
kabızlık olarak kabul edilir?
Aşağıdaki semptomlardan en az ikisi
4 yaşından küçük çocuklarda bir ay, 4 yaşından büyük çocuklarda iki ay boyunca
devam ediyorsa bu durum kabızlık olarak kabul edilir:
·
Haftada ik veya daha az sayıda
dışkılama
·
Ağrılı veya sert dışkılama
·
Dışkı tutma öyküsü
·
Tek seferde çok fazla dışkılama
·
Haftada en az bir kez iç camaşırını
kirletecek şekilde kaçırma
·
Kalın bağırsağın son kısmının
(rektum) her zaman dolu olması
Bağırsakların
normal çalışma düzeni nasıldır?
·
Bebekler doğumdan sonraki 24 –
48 saat içinde koyu renkli ilk gaytalarını (mekonyum) yaparlar
·
Sonrasında anne sütüyle
beslenen bebekler günlük ortalama 4 kez altın sarısı renkli dışkılarlar.
Mamayla beslenenlerde bu sayı dah az olabilir
·
Çocuklar 2 yaşlarına
geldiklerinde bu sayı ortalama günlük ikiye iner
·
4 yaşına gelen çocukların
dışkılama düzenleri erişkinlerdekine benmzemeye başlar: günlük 1 – 2 kezle 2 –
3 günde bir arasında değişebilir
Kabızlık nasıl
gelişir?
Belirtildiği
üzere çocuklarda kabızlığın %95'i fonksiyonlerdir ve altda yatan anatomik bir
sorun yoktur. Çoğunlukla çocukların maruz kaldığı diyet değişiklikleri veya
stres durumları fonksiyonel kabızlığa neden olmaktadır. Bu nedenler aşağıdaki
şekilde öztlenebilir:
·
Anne sütünden formula mamaya
geçiş
·
Ek gidaya geçiş
·
Tuvalet eğitimi (özellikle
zorlu tuvalet eğitimi)
·
Kreşe veya okula başlama
·
Çocuğun günlük programının çok
yoğun olması (gün içinde okul ve ek dersler)
·
Evde stresli durumlar
·
Hastalık geçirme, susuz kalma
Bir kez kabız olan, sert gayta yapan
çocukta dışkılama zamanı aşırı gerilmeden ağrı oluşur. Sonrasında da
dışkılamanın ağrılıolacağından korkan çocuk bu sefer dışkısını tutarak ağrıdan
korunmaya çalışır. Bu zaman rektumdaki gaytanın sıvı kısmı emilir ve gayta
giderek daha çok sertleşmeye başlar. Çocuk artık dışkısnı tutamayacak düzeye
gelip dışkıladığında daha çok ağrı ve huzursuzluk duymaya başlar ve kısır bir
döngü başlar. Zamanla anal fissür (popo çıkışındaki ciltte ağrılı yırtılmalar),
rektal prolapsus (kalın bağırsağın son kısmının popodan dışarı çıkması) ve
hemoroide (basur) nedne olabilir.
Kabızlık ve gayta tutma alışkanlığı
daha uzun süre devam ettiğinde sertleşmi gayta giderek kalın bağırsağın son
kısmının genişlemesine neden olur. Bu zaman üstden gelen daha çıvık gayta sert
gaytanın etrafından sızarak çocuğun iç camaşırını kirletecek şekilde
kaçırmasına (soiling) neden olur.
Kabızlığın
tanısı nasıl koyulur?
Kabızlığın tanısında öncelikle
ayrıntılı öykü ve fizik muayene yeterli olmaktadır. Aileye önceden belirlenmiş
gerekli soruların sorulması, en küçük detayın bile atlanmaması gerekmektedir.
Fizik muayenede karın ve anal bölge muayenesi yapılır. Ek tahlil ve tetkiklere
gerek olup olmadığına bu muayenelerin sonucunda ve tedavi başlanmışsa takip
sırasında karar verilir.
Kabızlığın
hangi çeşitleri vardır?
·
İdiopatik kabızlık (bebeklik
döneminde gelişen, nedeni belli olmayan)
·
Anne sütü kabızlığı ('yalancı
kabızlık')
·
Formula mama kabızlığı (anne
sütünden mamayla beslenmeye geçen bebeklerde)
·
Pirinç, tahıl kabızlığı (4 – 5
aylıktan itibaren beslenmesine pirinç unu eklenenlerde)
·
İnfantil diskeziya ( 6 aylığına
kadar bebeklerde gayta yapmadan önce 'zorlanma')
·
Tam yağlı süt kabızlığı (yüksek
protein karbohidrat oranı)
·
Psikososyal kabızlık (tuvalet
eğitimine yeni başlayanlarda)
·
Fonksiyonel kabızlık (%95
oranında görülür, 'kısır döngü')
·
Altta yatan anatomik nedenlere
gelişen kabızlık (bazı cerrahi ve cerrahi dışı hastalıklar)
Bebeklerin
dışkı sıklığı ve şekli her zaman kabızlık belirtisi midir?
Belirtildiği
gibi bebekler günlük ortalama 4 kez dışkılarlar. Bu sayı beslenme şekli (anne
sütü, formula mama) ve miktarına göre arta veya azalabilir.
Fakat bazı durumlarda sadece anne
sütüyle beslenen bebekler günlük dışkılamaz ve bu süre 1 haftaya kadar uzaya
bilir. Dışkılarken huzursuzluk yaşamazlar ve gaytaları yumuşaktır. Normal
beslenen, gelişimi yerinde olan, huzursuzluğu, kusması olmayan, karnı şişmeyen
bebeklerde bu durum normaldir ve kabızlık olarak kabul edilmez. Halk arasında
'yalancı kabızlık' olarak da bilinir ve müdaheleye gerek yoktur. Çoğunlukla ek
gidaya geçiş döneminde günlük dışkılamaya başlarlar.
Bazen 6 aydan küçük, ek sıkıntısı
olmayan, gelişimi ve beslenmesi normal olan bebekler günde bir kaç kez, gayta
yapmadan önce ıkınır, ayaklarını kendine çekerek, sanki zorlanarak dışkılarlar.
Gaytaları yumuşaktır. Bu durum da kabızlık olarak kabul edilmez. Bu bebekler
kabız değildir, fakat dışkılama mekanizmaları daha tam olarak gelişmemiştir.
Normal süreçte dışkılama için karın kaslarının kasılması ve kalın bağırsağın
son kısmının senkron olarak gevşemesi gerekmektedir. 'İnfant diskeziyası'
olarak olarak kabul edilen bu durumda bebekler aslında dışkılamak için karın
kaslarını kasarlar. Bu durum geçicidir ve bir kaç hafta içinde normale döner.
Özellikle rektal uyarı gibi mudahelelerde bulunmamak gerekmektedir.
Çocuklarda
kabızlık tedavisi
Çocuklarda kabızlık tedavisi zor
ve uzun süreli olan, çocuk, aile ve
doktor işbirliği gerektiren, hafife alınmaması gereken bir hastalıktır.
Çoğunlukla altta yatan diğer hastalıklar olmadan görülür. Kabızlık tüm
yönleriyle ele alınmalı ve neden olan sorunların hepsinin çözülmesi için
çalışılmalıdır. Birkaç aşamalı tedavi
aşağıdaki gibi özetlenebilir:
·
Varsa bağırsaklarda birikmiş
sert gayta boşaltılmalı (ağızdan ilaçla veya lavmanla)
·
Çocuğun düzenli yumuşak kıvamda
gayta yapması için ilaç tedavisi düzenlenmeli (çocuğun yaşı ve kabızlığın
durumuna göre farklı etki mekanizmalı ilaçlar)
·
Düzgün tuvalet alışkanlığının
kazanılması (he ryemekten sonra tuvaletde oturulması, ayakların altına tabure
konulması, dizlerin kalçadan az yüksekte olması, zorlamamak, acele etmemek,
oyun zamanı veya okulda ertelememek)
·
Anal fissür (çatlak) gibi
durumların tedavi edilmesi
·
Çocuğun diyetinin düzenlenmesi
◦
Bol sıvı tüketilmesi
◦
Lif içeriği zengin besinlerle
beslenme
·
Aile eğitimi
·
Gerekirse psikolojik
danışmanlık (aile çocuk bütünlüğü, ailenin destekleyici tutumu, suçlamama önemli)
·
Şübheli durumlarda altda yatan
diğer hastalıkların araştıtılması (anatomik neden)
Kabızlık tedavisi
zordur, sabır gerektirir. Başlanan ilaçlar hemen etki etmeyebilir ve uzun
süreli kullanımı, ara sıra doz ayarlanması ve tedavinin tekrar ayarlanması gerekebilir.
Çocukların alışmış olduğuı zor ve ağrılı dışkılama alışkanlığını atlatması bile
uzun zaman alabilir.
Ebeveyinler kendi kararlarıyla,
fayda gördüklerini düşündüklerinde tedaviyi erken kestiklerinde de herşey başa
dönebilir. Tedavi en az 2 – 3 ay süreyle sürdürülmeli ve en az bir ay boyunca
çocuk düzenli, yumuşak dışkılama yapmalıdır.
Kabızlık
tekrarlar mı?
Başlanan
tedavi erken kesilirse, önerilen şekilde yapılmazsa kabızlık hiç geçmeyebilir
veya kısa sürede tekrarlayabilir. Çocukluk döneminde kabız olan insanların
yaklaşık %25'inde erişkinlik döneminde de kabızlık görülebilr.
Hangi ek
hastalıklar kabızlığa nedne olabilir?
Kabızlıkların
%5'i anatomik nedenlerle oluşmaktadır. Bunlardan cerrahi olarak düzeltilmesi
gereken Hirschsprung hastalığı, anal atrezi, anal darlık daha sık görülürken,
diğer grup hastalıklardan en sık hipotiroidi, hipokalemi ve hiperkalsemi,
Çölyak hastalığı görülebilir. Bu durumlardan şübhelenildiğinde uygun ek
tahlillerle tanı kesinleştiirlebilir.
Op.
Dr. Anar GURBANOV
